Prentencatechismus

De catechismus beschrijft dingen waar ik nog nooit van heb gehoord. Boetedagen, quatertemperdagen en vigilies, ik hoor het in Keulen donderen. Zijn dat dingen die nog enige relevantie hebben in de kerk van vandaag?

We kennen allemaal de vasten of veertigdagentijd als voorbereidingstijd op Pasen. Pasen is het belangrijkste feest in het liturgische jaar en vraagt dus een grote voorbereiding, veertig dagen lang. Deze voorbereiding eindigt in de paaswake, of—zoals ze vroeger genoemd werd—de vigilie van Pasen. Een vigilie is eigenlijk een ‘liturgische voorbereiding’ op de mis van pasen met o.a. een groot aantal lezingen uit de Heilige Schrift en gebeden.

Er zijn nog andere feesten die een voorbereidingsdag kenden, een vigilie. Een dag die eigenlijk een boetedag was, ter voorbereiding op dit feest. In de oude kalender (tot 1969) kenden de volgende feesten een vigiliedag:

Epifanie (6 januari); Geboorte H. Johannes de Doper (24 juni); HH Petrus en Paulus (29 juni); H. Jacobus, apostel (25 juli); H. Laurentius (10 augustus); Tenhemelopneming Maria (15 augustus); H. Bartholomeus (24 augustus); H. Mattheus (21 september); HH Simon en Judas (28 oktober); Allerheiligen (1 november); H. Andreas (30 november); Onbevlekte Ontvangenis (8 december); H. Thomas (21 december); Kerstmis (25 december).

De dag vóór deze feesten was de liturgische kleurs paars, en werd de gelovigen gevraagd boete te doen (vasten en vlees ontberen). Alle vigilies zijn in de huidige kalender weggevallen.

De Romeinse liturgie kent sinds heel vroeg—naast de jaarlijkse cyclus—een trimestriële cyclus. In elk van de vier seizoenen van het jaar is er een week van Quatertemper. De naam zelf zegt het: quattuor anni tempora (de vier seizoenen van het jaar). Drie dagen van die quatertemperweek (woensdag, vrijdag en zaterdag) waren vastendagen. De oorsprong ervan ligt wellicht in het antieke Rome, waar oogstfeesten werden gehouden: bij het zaaien, bij het maaien en bij de wijnoogst. De eerste christenen behielden de gewoonte om te bidden op dezelfde momenten als toen ze nog heiden waren. De Quatertemperweek van de lente (die altijd in de veertigdagentijd valt) is van latere datum. Het zijn boetedagen in de boetetijd.

De Quatertemperdagen waren vooral gericht op het danken van God om de vruchten der aarde. Danken voor de oogst, of om zegen af te smeken over het zaaigoed.

Tot 1969 in de gehele Kerk en thans in de ‘buitengewone vorm’, vallen de quatertemperdagen als volgt:

• Lente: woensdag, vrijdag en zaterdag na de eerste zondag van de vasten
• Zomer: woensdag, vrijdag en zaterdag na Pinksteren
• Herfst: woensdag, vrijdag en zaterdag na Kruisverheffing (14 september)
• Winter: woensdag, vrijdag en zaterdag na de derde zondag van de Advent.

Bij de liturgiehervorming van 1969 (die volgde op het Tweede Vaticaans Concilie) werd de viering van bijzondere vasten- en gebedsdagen niet meer voorgeschreven in het Romeins Missaal, maar overgelaten aan de bisschoppenconferenties. In Vlaanderen en Nederland raakten ze na 1969 in onbruik.

In 2005 hebben de Nederlandse bisschoppen opnieuw de Quatertemperdagen ingevoerd. Ze zijn als ‘facultatief’ aan de kalender toegevoegd. Voor elk seizoen is een woensdag aangewezen:

• Lente: tweede woensdag in maart. Die valt samen met de protestantse Biddag voor Gewas en Arbeid. Dan wordt gebeden voor de eenheid onder de christenen.
• Zomer: woensdag na Pinksteren. Aanbevolen wordt om te bidden voor de geestelijkheid. De zaterdag na Pinksteren wordt vaak als wijdingsdag gebruikt.
• Herfst: woensdag na de derde zondag in september. Aanbevolen wordt om te danken voor de oogst en te bidden voor de vrede.
• Winter: woensdag in de eerste week van de Advent.

Bij deze herinvoering van de quatertemperdagen werd eveneens opnieuw de aandacht gevestigd op de kruisdagen (maandag, dinsdag en woensdag vóór Hemelvaart). Deze dagen vormen samen met 25 april, het feest van de evangelist Marcus, dagen waarop men met een bidprocessie en litanie smeekt om zegen over de vruchten van de aarde.